Rusko Petrov – mjeku i pilotëve të lartë
Kam mbaruar mjekësi veterinare dhe jam veteriner. Kam qenë menaxher ekzekutiv i Qendrës së Shpëtimit të Kafshëve të Egra “Ballkani i Gjelbër” për tetë vjet. U bëra vullnetar 11 vjet më parë, dhe punoj këtu për 10 vjet. Për 21 vjet jam në Qendrën e Shpëtimit çdo ditë pa kushte.
Pelikani Gruju arriti këtu në vitin 1998 dhe unë erdha një vjet më vonë. Dr. Goranov nga Universiteti i Thrakisë tashmë kishte bërë një operacion në krahun e tij. Kur isha në ndërrimin e natës, pelikani Gruju dhe qeni Stranxha flinin shpesh me mua në dhomë në netët e ftohta. U pa që Gruju ishte dashuruar me Stranxhanë dhe vazhdimisht po i lajkatonte asaj. Ai ndjehej si mikpritës dhe i mirëpriti të gjithë të ftuarit në Qendër, por kishte një afinitet të veçantë për orët dhe fotoaparatet e xhepit. Ai është me zemër të mirë, por nëse ndonjë nga vizitorët bëhet i pakujdesshëm, Gruju tashmë ia ka marrë fotoaparatin ose orën e tij. Pasi do të luante për një orë, i pështynte. Gruju mbetet një legjendë e gjallë e Qendrës.
Që kur isha i vogël, doja të bëhesha veteriner. Jam rritur në fshat me gjyshërit e mi ku kishte kafshë. Ne rritëm 230 dele në fermën tonë të deleve dhe derisa isha duke studiuar teknik veteriner doja t’i kuroja dhe të kujdesesha për kafshët e sëmura.
Aktualisht hobi im është ngjitja në majat. Jam ngjitur në majat më të larta në 23 vende dhe jam ngjitur në bazën e dytë të Everestit.
Djali im 2-3 vjeç është gjithmonë pranë meje dhe tani në moshën 10 vjeç është një nga vullnetarët aktivë. Pas shkollës hip në biçikletë dhe arrin këtu pa i ndihmuar askush. Ndonjëherë vijnë edhe miqtë e tij, por kur i lë të bëjnë diçka, nuk kthehen më.
Kënaqësia e përkëdheljes së një zogu është vetëm 2% e punës që duhet ta bëni më parë. Duhet të ndoteni për të ushqyer zogun, kafazi duhet të pastrohet, dhe kjo duket e neveritshme për të rinjtë e sotëm. Është e vështirë edhe me vullnetarët – ata nuk punojnë.
Në kujdestaritë e natës, ai është pranë meje dhe insiston tek unë në një nivel të lakmueshëm profesional. Ndoshta kur jemi bashkë, nuk e ndiej që më mungon familja ime. Gruaja ime më mbështet plotësisht dhe më shoqëron shpesh, dhe tani kemi djalin tonë 11-muajsh këtu.
Kur isha 16 vjeç, udhëtoja me autostop dhe më pas ecja në këmbë deri në vendin për t’i ushqyer shpendët kërmëngrënës në natyrën e egër. Kisha vetëm 2 jorgan për të fjetur në pjesën e prapme të konviktit të nxënësve ku jetoja. Tani kushtet janë të ndryshme – kemi fuoristradë, çadra, para për udhëtime zyrtare, çanta gjumi, gjithçka. Dhe kur bëjmë ndonjë projekt nuk mund të mbledhim adhurues për ta bërë atë. Për të kryer punën, ata së pari fillojnë me planet e argëtimit.
Jam shumë i lidhur me skifterin Misho, me të cilin punoj në dorë për 7-8 vjet. Ai është si mik për mua dhe ndjenjat tona janë të ndërsjella. Të dytë shkojmë në kopsht dhe çerdhe, jam i qetë me të sepse e di që nuk do të lëndonte kurrë fëmijë. Nga ana tjetër, djali im shpesh punon me Vllatkon i cili është çelengë, ndërsa në Bullgari akoma i quajmë kerknez. Ata janë një nga skifterët më të vegjël në vend. Zogu është më i lehtë dhe më i përshtatshëm që djali im të punojë me fëmijë. Ato janë kafshë të egra. Gjithmonë duan të fluturojnë larg, për të kapur diçka me thonjtë e tyre, për të sqeptuar, por besimin që ndërtojmë midis njeriut dhe zogut është një punë e gjatë, rreth 10 vjet, por në njëfarë mase ekziston egërsia në to. Është e vështirë, kërkon shumë punë…
Kur më emëruan drejtor, ishim një ekip prej 3-4 personash, aktualisht jemi në një përbërje të përhershme prej 14. E kemi zhvilluar shumë Qendrën në 10 vitet e fundit. Aktualisht vetëm në këtë bazë ka 300 zogj, dhe gjithsej rreth 400 në të dyja bazat. Shumë vite më parë, kur isha vullnetar, u kujdesëm për 8 zogj. Kemi gjithsej 14 mjekë. Pranojmë një numër të madh të kukumjaçkave, lejlekëve, çafkave, shpendëve të ujit, më rrallë të shpendëve kërmëngrënës, shqiponjave. Kujdesemi për të gjithë spektrin e biodiversitetit në vend, nga harabelat deri te shpendët kërmëngrënës. Deri më tani kemi 1.726 pacientë, vitin e kaluar kemi pranuar 1.890.
Midis 40 dhe 60% të zogjve arritëm t’i kthejmë në natyrë. Ato që nuk mundemi i ridrejtojmë në 16 kopshte zoologjike në Bullgari dhe qendrat e specializuara në Evropë. Një pjesë e lëmë në seksionin e vizitorëve, ndërsa pjesa tjetër shkon për mbarështim në Qendër dhe një përqindje shumë e vogël, rreth 15-20 zogj, bëjmë eutanizimin e tyre, këto janë ato për të cilat nuk arrijmë të gjejmë shtëpi të dytë.
Sot do të lëshojmë 2 çelengë, shqipen e detit dhe hutën. Çelengët u sollën në Qendër si foshnje-jetimë, ne ua dhamë çifteve tona me aftësi të kufizuara për t’i rritur dhe kur të rriten do t’i lëshojmë. Edhe shqipja e detit na erdhi shumë e re dhe pritëm t’i rriten të gjitha pendët e saj.
Jemi duke punuar në projekte të ndryshme për shpendin kërmëngrënës të zi, për shpendin kërmëngrënës egjiptian, ndërsa nga ky vit edhe për çelengun, si dhe për sokolin. Jam gjithashtu në detyrë edhe në ndihmën urgjente. Vazhdimisht u japë konsultime veterinerëve në Qendër, si dhe punëtorëve sezonalë. Punoj me 150 praktikantë dhe vullnetarë. E drejtoj Njësinë e vetme të Shpëtimit të Kafshëve të Egra në Bullgari, e cila përbëhet nga 53 persona.
Qendra e Shpëtimit kërkon angazhim. Ndonjëherë në verë punoj deri në orën 22:00 në mbrëmje. Mungesa e shpeshtë nga familja është sakrifica e radhës personale, por angazhimet dhe heqjet dorë e meritojnë atë.
Shqipja e rosave. Ajo është e plagosur. Plumbi në krahun e saj i theu dy eshtra dhe ajo do të mbetet invalide deri në fund të jetës, kështu që do të jetojë me ne.
Në verë zakonisht kujdesem për të vegjlit që kanë rënë nga foletë, zogjtë me thyerje të krahëve dhe këmbëve, ka shumë zogj që janë djegur nga rrjeti i transmetimit të energjisë elektrike. Dhe, sigurisht, nga të shtënat. Kur fillon gjuetia, pa marrë parasysh se për çfarë lloj egërsire, Qendra menjëherë mbushet. Zogjtë e mëdhenj të kapitalit si pelikanët, lejlekët, çafkat, shqiponjat – gjithçka qëllohet. Ka të shtëna në mënyrë masive dhe vjedhja nga gjuetia është e përhapur në vendin tonë. Dhe në vendin e fundit, por në numër të madh është helmimi i zogjve. Në vitin 2017, nga 40 shpend kërmëngrënës, 32 u helmuan në Grykën e Kresnës. Kështu, pothuajse e gjithë kolonia ngordhi. Mungesa e kulturës, të menduarit konsumist dhe paligjshmëria çojnë në raste tronditëse të mizorisë ndaj kafshëve në vendin tonë.
Sot kemi kryer operacionin e osteosintezës së skifterit të madh. Të dyja eshtrat e krahut ishin thyer. Gjatë operacionit, kemi vendosur dy vida brenda të cilat do t’i nxjerrim në ditën e 21-të, sepse tek zogjtë ndodhë rritja plotësisht e eshtrave rreth 20 ditë. Ka 2 muaj rehabilitim të zogut dhe më pas kthimi në natyrë ku edhe e ka vendin.
Jemi e vetmja Qendër e ligjshme e Shpëtimit të Kafshëve në vend. Kryesisht pranojmë zogj, gjitarë të vegjël, amfibë dhe zvarranikë, breshka, ketra, vidra, gjera dhe iriq, iguana. I shmangim gjitarët e mëdhenj, pasi ende nuk kemi krijuar një bazë për rehabilitimin e tyre.
Kemi edhe rehabilitime të vështira, ku zogjtë qëndrojnë tek ne për 5-6 muaj, dhe nganjëherë edhe më shumë. Kemi shqiponjë deti së cilës i kemi bërë operacion legenin. Është një operacion shumë specifik dhe i vështirë. Nuk mendoj se diku tjetër kemi bërë operacion të tillë në legen, pas së cilës zogu lëshohet. Ky zog aktualisht është në rehabilitim për rreth një vit e gjysmë.
I lëshojmë zogjtë tanë në parqet e natyrës “Bulgarka” dhe “Vitosha”. Atje së bashku me kolegët tanë kemi ndërtuar një kafaz të madh dhe të hapur për fluturimin e zogjve. Punojmë së bashku me të gjithë kolegët për të shpëtuar natyrën dhe biodiversitetin e saj.
Në varësi të stinës dhe numrit të pacientëve, shfrytëzojmë prej 40 deri në 120 kilogramë ushqim në ditë. Në verë ndonjëherë kemi mbi 600 zogj. Ata hanë mish – kali dhe viçi, qengj dhe dhie, sepse e shmangim mishin e pulës dhe mishin e derrit. Për ata që hanë drithëra na duhen 15 lloje drithërash. Përgatisim ushqime nga natyra e gjallë për zogjtë që do të lëshohen.
Rreth 5,000 fëmijë vijnë në Qendër gjatë vitit. Është mirë të kenë marrëdhënie të duhur ndaj kafshëve që në moshë të re. Kur do të rriten, duhet të dinë se zogjtë nuk mund t’i gjuajnë ose nëse lakuriqi i natës hyn në shtëpi, nuk duhet të vritet sepse është i dobishëm. Me zogjtë me të cilët punojmë, u tregojmë fëmijëve se cilat janë lëndimet dhe pse kjo nuk duhet të bëhet.
Në arsimin e sotëm mungojnë pjesët e vjetra. Fëmijët nuk i njohin kafshët. Por, mungesa vjen edhe nga familja. Është katastrofike kur prindërit i rritin fëmijët e tyre si në inkubator, pa asnjë kontakt me natyrën. Nuk do ta besoni, por teknikët e ardhshëm veterinarë shohin një gomar këtu për herë të parë në jetën e tyre… Ndoshta pas 10 vjet do të aplikojmë për projektet evropiane për ta kthyer gomarin si një specie të zhdukur…
Autor i fotografisë dhe tekstit: Dobrin Kashavelov – Bullgari