Неосновано кријат колку наши пари им се исплаќаат на малите хидроцентрали
Раководството на операторот на пазарот на електрична енергија „МЕМО“ ДООЕЛ одбива да открие колку пари од сметките за струја на граѓаните им се исплатиле на сопствениците на мали хидроцентрали за гарантиран откуп на електрична енергија по повластени тарифи во периодот 2010-2019 година. Од „МЕМО“, фирма „ќерка“ на „МЕПСО“ тврдат дека не ги поседуваат податоците за овој период и додаваат дека дури и да располагаат со нив не би можеле да ги откријат поради одредба за доверливост. На наше барање Регулаторната комисија за енергетика јасно посочи дека „МЕМО“ неосновано крие податоци коишто мора да бидат достапни на јавноста.
Пинг-понг стратегија за да се избегне одговорност
Од 30 ноември 2020 година, па досега поднесовме дваесетина барања со прашања до повеќе институции, по што следуваа преписки, дополнувања на барања, писма, телефонски разговори… во однос на многу едноставно прашање – на кои десет фирми/сопственици на мали хидроцентрали надлежните институции (АД „МЕПСО“ и „МЕМО“ ДООЕЛ) им исплатиле најмногу пари во периодот 2010-2019 за откуп на струја по повластени тарифи?
Одговор сè уште нема, бидејќи институциите си ја префрлаат топката едни на други, а од друга страна, дури и кога ќе се појави малку надеж дека на повидок е одговорот поврзан со трошењето на парите на граѓаните, се појавува нов проблем – дека договорите со фирмите сопственици на мали хидроцентрали се доверливи. Барем така тврдат од „МЕМО“ ДООЕЛ, друштво кое се издвојува од АД „МЕПСО“ и се формира во 2019 година, а од Регулаторната комисија за енергетика ја добива лиценцата за организирање и управување со пазарот на електрична енергија.
Истекува четвртиот месец откако ја побаравме листата на најплатени десет компании на оваа основа – според досегашните истражувања, станува збор за фирми на поранешни функционери, на лица блиски до власта, опозиционери и странци, кои се главни инвеститори во бизнисот со струја добиена од обновливи извори на енергија, а меѓу нив се и фирмите кои директно или индиректно се поврзуваат со поранешниот вицепремиер Кочо Анѓушев.
Нашето барање првично беше поставено со оглед на тоа што шест проценти од сите сметки што граѓаните ги плаќаат за струја се наменети за субвенционирање обновливи извори на енергија, што значи дека за прашањето постои јавен интерес. Од друга страна, хидроенергијата добиена од малите хидроцентрали произведува скромно количество електрична енергија, но сумите што легнуваат на фирмите што ја произведуваат се прилично високи. За 10 години, од 2010 до ноември 2020 се одлеале 91 милиони евра како трошоци за произведена електрична енергија од повластените производители на електрична енергија, во случајов малите хидроелектрани.
За тоа како се распоредени овие 91 милиони евра, според компании, одговор засега е невозможно да се добие – не се знае кој располага со информациите (дали АД „МЕПСО“ или „МЕМО“ ДООЕЛ), па дури и да се знае, од „МЕМО“ ДООЕЛ се повикуваат на доверливост на информациите.
„Податоците не се тајни“ – Регулаторната комисија за енергетика и Дирекцијата за безбедност на класифицирани податоци се на иста линија
Дирекцијата за безбедност на класифицирани податоци, минатиот месец се изјасни во однос на прашањата што им ги испративме, а откако им ја испративме целата документација со која располагаме. Оттаму изјавија дека податоците што ги бараме, не спаѓаат во класифицирани информации.
„Утврдувањето на тоа дали една информација е од класифициран карактер се врши согласно точно утврдени критериуми содржани во членот 6 став 1, точка 3 од Законот за класифицирани информации, меѓу кои е и критериумот информацијата да се однесува на јавната безбедност, одбраната, надворешните работи или безбедносни или разузнавачки активности на државата. Со оглед дека наведените информации не го исполнуваат наведениот критериум, истите не се сметаат за класифицирани информации“.
Од Дирекцијата појаснија дека пред да се бара одговорност или санкции за имателите на информации, потребно е да се спроведе тест на штетност со кој ќе се утврди дали со објавувањето на таквата информација, последиците врз интересот кој се заштитува се помали од јавниот интерес што би се постигнал со објавувањето на информацијата. При спроведувањето на овој тест на штетност, се применуваат одредбите на Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер.
„Ако со класифицираната информација се прикрива пречекорување на овластување, злоупотреба на функцијата или некое друго незаконско дејствие, односно казниво дело, таквата информација нема да се смета за класифицирана. Оттука, во случаи кога се работи за сомнеж за корпуција и судир на интереси, Државната комисија за спречување на корупцијата е надлежен орган за постапување по пријави од физички и правни лица“, изјавија од дирекцијата.
Од „МЕМО“, пак, на нашите прашања од кои причини во нивната лиценца стои дека се „доверливи деловните податоци од склучените договори на учесниците на пазарот на електрична енергија, кога станува збор за пари на граѓаните“, топката ја префрлија кон Регулаторната комисија за енергетика.
„Според Правилникот за лиценци, содржината на лиценцата ја утврдува РКЕ. Регулаторната комисија за енергетика и водни услуги на Република Северна Македонија согласно закон и подзаконски акти ги пропишала одредбите за обврската на носителот на лиценцата, кој е должен – да обезбеди и гарантира доверливост на деловните податоци од склучените договори на учесниците на пазарот на електрична енергија“, се вели во одговорот на „МЕМО“.
За ова, поднесена е жалба до Агенцијата за заштита на правото на слободен пристап до информации од јавен карактер, која сè уште се нема произнесено.
Жалбата беше поднесена и од причини што во меѓувреме и Регулаторната комисија за енергетика се огласи во однос на нашите прашања со тврдење дека „се согласува со ставот на Дирекцијата за класифицирани информации дека според Законот за класифицирани информации, податоците што ги барате не спаѓаат во доверливи“.
„Овие податоци ги има „МЕМО“ ДООЕЛ и треба да Ви ги достави“, изјавија од РКЕ.
Од комисијата ја цитираат одредбата за доверливост во договорот за откуп на електрична енергија од повластен производител, но потенцираат дека во истиот се предвидува дека „договорните страни се согласни дека содржината на договорот е достапна за сите заинтересирани трети лица“.
Ивановска: Ќе побараме одговори
Претседателката на Државната комисија за спречување на корупцијата, Билјана Ивановска, вели дека за случајот ќе се обратат до инспекторатот од Дирекцијата за безбедност на класифицирани податоци, за да се утврди зошто овие информации не се објавуваат.
„Значи системот си предвидел институционално кој треба да реагира. Најпрво ќе го прашаме и ќе му упатиме порака на инспекторатот. Ќе видиме, дали е човечки фактор во прашање или е институционален фактор. Јас сметам дека е човечки фактор во прашање“, вели Ивановска.
Директорот на „МЕМО“ ДООЕЛ, Симон Шутиноски, постојано, и преку дописи и во телефонските разговори убедува дека компанијата е формирана во 2019 година, и располага со податоци само за последните три месеци од 2019 година, па оттаму не може да одговори позитивно на нашите барања.
Од АД „МЕПСО“ пак, во однос на истото прашање, упатуваат до „МЕМО“ ДООЕЛ, со тврдење дека тоа е фактички фирма – наследник, единствена која располага со информациите.
Малиновски: Податоците мора да бидат јавно достапни
Драган Малиновски, адвокат и поранешен член на Државната комисија за спречување на корупцијата вели дека мора да има транспаретност кога станува збор за исплата на јавни средства.
„Немам дилеми дека овие информации кои ги барате од АД „МЕПСО“, односно сега „МЕМО“ ДООЕЛ, по ниту еден основ не може да имаат карактер на класифицирани информации. На ова сосема коректно се произнела и Дирекцијата за безбедност на класифицирани информации. Сметам дека податоците и информациите кои ги барате мора да бидат јавно достапни, се‘ со цел да се обезбеди транспарентност, и тоа како во поглед на содржината на склучените договори, така и по однос на ефектите од нивното исполнување. Ова од причина што станува збор за располагање со јавни средства, со транфер на високи парични износи“, вели Малиновски.
Според него, очигледно е дека влезот во овој лавиринт е чудната одредба од лиценцата која на „МЕПСО“ ја издала Регулаторната комисија за енергетика, во која се вели дека „Националниот оператор е должен да обезбеди и да гарантира доверливост на деловните податоци од склучените договори на учесниците на пазарот на електрична енергија“.
„Ваквата формулација во никој случај не може да го суспендира Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер“, вели Малиновски.
Во меѓувреме, се очекува и одлуката на Агенцијата за заштита на правото на слободен пристап до информации од јавен карактер во однос на жалбата што ја поднесовме, во која што бараме да се утврди дали навистина се доверливи податоците во однос на тоа која фирма-сопственик на мали хидроцентрали колку пари добила за откуп на струја по повластени тарифи во последниве десет години и кој всушност располага со овие информации.
Во сиот овој институционален лавиринт, граѓаните се обесправени во однос на информацијата каде се слеваат точно дел од парите што тие преку сметките за струја ги плаќаат за субвенционирање обновливи извори на енергија.
Оваа содржина ја изработи Институтот за комуникациски студии.
Новинарка: Мери Јордановска
Повеќе на темата:
