kratovski borovi i krivogastanski dab sest i pol vekovi staro prirodno nasledstvo featured

Кратовски борови и Кривогаштански даб – шест и пол векови старо природно наследство

26 февруари 2023

Прегледи: 2.988

Министерството за животна средина и просторно планирање, во согласност со своите надлежности е главна институција задолжена да планира и да спроведува активности во правец на заштита на природното наследство на Македонија. Во таа насока, во изминатиот период Министерството спроведе активности за валоризација и ревалоризација на 12 поединечни стебла кои со својата старост, амбиентална впечатливост како и изразен изглед претставуваат вредно природно, но истовремено и важно културно-историско наследство на Македонија. Тоа се стебла кои многу векови опстојуваат на овие наши простори и кои одолеале на сите природни предизвици, како и на сите метеоролошки и други непогоди.

Во услови на скромен и во континуитет намалуван буџет на ова министерство, секоја вест за ваква новопокрената постапка е навистина раритетна.

Редакцијата на ДОМА, во второто продолжение од својот сериал репортажи за овие значајни претставници на македонската дендрофлора, ќе се обиде да претстави некои од најважните карактеристики на два исклучително вредни примероци на црн бор во Кратово, како и на еден блатен даб во прилепското село Кривогаштани.

За Кратово се вели дека е град-музеј. Тоа е град кој плени со својот амбиент и со својата уникатна архитектура. Кратово е еден од најстарите градови во Македонија, кој датира уште од римско време, а во него, како ретко каде, на еден многу мал простор е концентрирано големо културно – историско наследство. Кратово е град на кули, мостови, подземни тунели, римски рудници, стари цркви и манастири, прекрасна стара чаршија и преубави стари зданија.
Меѓу сите знаменитости во Кратово свое посебно место имаат две стебла на црн бор (Pinus Nigra) кои се наоѓаат во месноста Карши бавчи, речиси во самиот центар на градот. Тоа се дрва кои се стари повеќе од шест и пол векови и кои во 1967 година, од страна на Републичкиот завод за заштита на спомениците на културата се прогласени за Споменик на природата.
Легендата вели дека кон средината на XIV век (1354 година) седум рударски семејства од германското племе Саси, се доселиле во Кратово да бараат злато. Секое семејство засадило по едно дрво, како симбол на почеток на едно ново живеење. Биле засадени два костени и 5 дрва црн бор, од кои четири борови на местото кое денес е наречено Карши бавчи, а еден кај Противпожарниот дом. Од сите овие дрва, денес во Кратово се’ уште опстојуваат двата костени и два бора. Еден бор се запалил во 1918. година, најверојатно од удар од гром, а два се исечени. Едниот, оној кај Противпожарниот дом, е исечен при проширување на чаршијата, а другиот при изградба на патот што води кон Пробиштип.
Просторот околу боровите отсекогаш бил место на кое се собирало тукашното население. Место на кое се одржувале матинеа, се пееле серенади, се раѓале љубови, се организирале прослави, како и средби за празниците Прочка и Велигден, а за празникот Тодорица, кој во минатото го славело цело Кратово, тука се собирале речиси сите кратовчани. И денес ова место, како дел од градскиот парк, е свртувалиште на граѓаните и пријатно катче за одмор и прошетки. Импозантниот изглед на двата кратовски бора е и атракција за домашните и странските туристи, но, за жал, тука не постојат информативни табли од кои посетителите би можеле да добијат повеќе информации за овие два споменици на природата.
Двата бора во Кратово, и после шест и пол века се во добра морфолошка сотојба и физиолошка кондиција. Со дендролошки анализи утврдено е дека нивната старост изнесува (околу) 640, кај повисокиот и 630 кај понискиот бор. Првиот е со висина од 24 метри и дијаметар на стеблото од 1,62 метри во висина на кореновиот врат и 1,4 метри на градна височина. Понискиот бор е висок 21 метар со дијаметар на стебло од 3,9 односно 3,8 метри. И двете стебла се со неправилна крошна, гранките во голема мера им се испреплетени, а кај второто стебло, поради тоа што е пониско и во сенка на повисокото, крошната му е развиена само во делот кон јужната страна.
Здравствената состојба на кратовките борови е исклучително добра. Кај повисокото стебло не постојат никакви оштетувања ниту пак траги од присуство на болести и штетници кои би имале штетно влијание врз неговата физиологија. Кај понискиот бор, само од јужната страна може да се забележат оштетувања предизвикани од приуство на ларви.
Но, болестите и штетниците не се единствениот фактор одговорен за оштетувањето на овие вредни дрва. Во минатото, едно од стеблата се користело како бандера (иако е живо), па од неговата јужна страна има остатоци од 4, а од западната 2 штендери за електрични кабли (на еден уште стои порцеланска чашка), сосема доволно за да потсетат дека креативноста на нашиот човек, кога е во прашање негрижата кон природното наследство - е непресушна.
И покрај староста, присуството на суви цветни реси и едногодишни шишарки наведува на заклучок дека овие две дрва се’ уште имаат одредена репродуктивна способност.
Еден друг примерок од македонската дендрофлора, кој плени со својата импозантност, големина на крошната и дебелото стебло, е Блатниот даб (Quercus robur syn. Quercus pedunculiflora) во с. Кривогаштани. Овој даб се наоѓа во дворот на селските гробишта, во непосредна близина на главната селска црква Свети Димитрија, веднаш покрај патот што води од Прилеп кон Крушево. Со својот впечатлив изглед дабот го привлекува вниманието на секој минувач и на бројните туристи кои поминуваат на оваа фрекфентна делница која води кон нашиот познат туристички центар.
Блатниот даб во Кривогаштани досега не бил предмет на заштита според ниту еден закон, но во согласност со важечкиот Законот за заштита на природата, а со извршената валоризација со која е утврдена неговата моменталната состојба, старост, степенот на загрозеност, како и значењето на стеблото за локалната заедница, ќе се даде можност ова дрво да се стекне со статус на природна реткост. Со тоа ќе се создадат предуслови за перманентен мониторинг и преземање соодветни мерки за заштита на дабот, а во насока на негово одржување во добра кондиција и продолжување на животниот век.
Официјални податоци за староста на на овој даб не постојат. Неговата проценета старост, утврдена при процесот на валоризација, е 632 години. Локалните жители го препознаваат дрвото како природна атракција, како природен објект кој претставува доказ за многувековното потоење на село Кривогаштани и како дел од колективната меморија на многу генерации кривогаштанци. Поради тоа, може да се каже дека ова дрво, покрај природна има и значајна културно-историска вредност.
Кривогаштанскиот блатен даб е дрво со впечатливи морфолошки карактеристики. Висок е 25 метри, со дебело стебло кое во основата има дијаметар од 4,46 метри, а на градна височина од 3,17 метри. Има разгранета крошна која започнува со три многу дебели гранки кои во повисоките делови се разгрануваат на поголем број гранки во сите правци. Кората на стеблото е со длабоки надолжни бразни кои само го потенцираат впечатокот за големата старост на ова дрво.
Во крошната се забележуваат голем број суви гранки кои делумно се искршени. Во минатото, при сечење на суви гранки, еден работник се повредил со моторна пила, па поради таа случка никој повеќе не се нафаќал да интервенира во крошната, бидејќи преовладеал страв и суеверие, поради тоа што дабот е во црковен двор (на вакавско место) и среде гробишта.
Значајно за овој даб е и тоа дека поради развиената крошна со многу гранки тој преставува значајно живеалиште и престојувалиште за птици. На повисоките гранки регистрирано е присутво на 10 парови на Сива чапја (Ardea cinerea).