Климатските промени ја менуваат балканската реалност, но не и свеста дека некои региони ќе останат пусти

„Нема вода. Да ни донесат вода некој ќе седи, ќе си чува добиток, но штом нема вода кренаа раце и сите побегнаа“.

70 – годишниот Стојанчо Симонов од светиниколско Малино, со солзи во очите раскажува дека останал еден меѓу десетината жители што живеат во ова место. Некогашното Малино било со 800 жители, Стојанчо вели дека било „живо“ село, но почнало да се празни откако водата од реките почнала да ја снемува. Во последните години, пресушиле сите селски чешми. Сега, според последниот попис, брои 21 жител.

Источниот крај на земјава пресушува, врнежи има сè помалку, а глобалното затоплување ја покажува својата сила и преку пожарите. Светиниколско Малино беше пеплосано до темел летово.

Со солзи во очите за Малино зборува и Лазо Владев.

„И сега оваа страна кога ќе ја видам многу ми е тешко. Значи, од некои услови што имало на времето, природата дала и вода имало и сѐ имало, сега, последниве десетина години, значи вода секоја година се намалува, намалува и оваа година секна, воопшто нема, капка вода нема“, вели Лазо.

 Како во африканска земја, а не во Малино, со тага во деветметарската дупка која некогаш била бунар гледа и неговиот соселанец Цане.

Пеколниот круг на поврзаноста на глобалното затоплување, миграциите и пожарите оди вака:

Секнувањето на водата ги тера селаните да се преселат, бидејќи не само што нема за нив, туку нема каде да го напојуваат ниту добитокот. Ако нема добиток, никој не ја пасе и обновува тревата. Тревата расте и брзо се суши, а исушена трева гори побрзо и од светлината. Така Малино, но и многу други напуштени села, изгореа во последните пожари во земјава.

И Црна Гора зафатена од климатски миграции

Иако климатските миграции во Црна Гора се присутни во крајбрежните и северните региони, овој загрижувачки тренд не е статистички следен или третиран од државата. Нема официјални прописи или регистри. Државата во рамките на Управата за климатски промени во Министерството за екологија се занимава со климата, но не и со нејзините сè поизразени последици. Сè поголем број жители, особено во помалите градови во близина на реките и езерата, бараат подобри услови за живот во централниот регион на државата, пред сè во Подгорица, а причините се сè поизразени поплави и сушни бранови.

Директорката на Центарот за климатски промени на Универзитетот во Подгорица „Доња Горица“ и поранешна државна секретарка за заштита на животната средина во Владата на Црна Гора, Ивана Војиновиќ, вели дека не е ново што Црна Гора е особено изложена на климатски опасности, туку она што ги загрижува носителите на одлуки е што тие не зборуваат за тоа.

„За жал, климатската миграција не се следи формално во Црна Гора, ниту е статистички вклучена или документирана. За овој феномен, кој е многу присутен, во Црна Гора недоволно се зборува и кај оние кои одлучуваат и кај граѓаните, а Црна Гора е многу подложна на влијанието на климатската миграција Како земја, ние сме подложни на секакви климатолошки опасности, кои за жал ги принудуваат луѓето од различни места или региони да ги напуштат местата на живеење за да најдат подобри услови за живот. Ако се справиме со овие негативни климатско-миграциски трендови, ќе мора да почнеме да зборуваме за тоа, дека властите на некој начин ги спречуваат миграциските текови кои се стимулирани од климатските промени“, вели Војиновиќ.

Климата не и оди во прилог ниту на Албанија

Глобалните климатски промени имаа длабоко влијание и врз Албанија, бидејќи таа станува се пожешка и пожешка во последните неколку години. Според извештајот на Обединетите нации и Меѓународниот Црвен крст, земјата е многу ранлива на ефектите од климатските промени, влошени од нејзините инфраструктурни потреби и сиромаштијата во руралните области.

Албанија се повеќе се соочува со климатска миграција поради нејзините географски ранливости и влијанијата од климатските промени. Извештаите од IPCC (Меѓувладина комисија за климатски промени) укажуваат дека зголемувањето на температурите и менувањето на обрасците на врнежите доведоа до почести и посилни поплави и суши. На пример, регионот на Скадар е често поплавен за време на обилните дождови, што ги поместува локалните заедници.

Истовремено, регионот на Фиер се соочува со значителни земјоделски предизвици поради засоленоста на почвата и од зголемените нивоа на морската вода и од намалените врнежи, што ги натера земјоделците да ги напуштат своите земјишта во потрага по подобри можности.

Над 20.000 луѓе биле раселени во регионот на Скадар, Албанија за време на разорните поплави во 2010 година

Според извештајот на Меѓународната организација за миграција (ИОМ) значителен број рурални Албанци дека над 20.000 луѓе биле раселени во регионот на Скадар за време на разорните поплави во 2010 година. минатата деценија, првенствено поради засолувањето на почвата и непредвидливите обрасци на врнежи. Овој климатски стрес води многу рурални жители кон урбаните средини, при што стапките на урбанизација се зголемуваат за 1,5% годишно, бидејќи семејствата бараат подобра егзистенција во градовите.

Поплавите пустошат

Поплавите во Црна Гора се особено изразени, а само во изминатата година стотици домаќинства беа уништени од излевање на реките. Области кои се особено чувствителни се околу Скадарското Езеро, реката Бојана, долниот тек на реката Морача, но сè повеќе и места во северниот регион на Црна Гора како што се регионот Плав-Гусиње, долината на реката Лим. Последен пример е Шавник, кој на почетокот на октомври беше отсечен од светот, а како што потсетуваат еколошките активисти, Владата го заборави. Поплавите однесоа два моста, па во Комарница, едно од локалните села што го носи името на реката и е атрактивно за туристите, „заробени“ останаа четириесетина мештани и туристи.

Драгиќевиќ: Сега висината на водата во Скадарското Езеро би требала да биде меѓу 1,5 и 2 метри, меѓутоа поради силниот сушен период и многу високите температури, таа вода ја нема.

Еколошкиот активист Александар Драгиќевиќ вели дека Црна Гора потфрлила во Шавник кога е во прашање спасувањето на загрозените, но и кога станува збор за спречување на катастрофалните последици од поплавите.

„Реката Комарница однесе куќички, бараки, поплавени езерца, однесе два моста, а Црна Гора за жал не одговори соодветно. Немаме соодветни стратегии за управување со климатските ризици, немаме едукација и дискусии со локалното население како да да спречиме или како да се прилагодиме на климатските ризици Климатските промени се тука, мораме да научиме да живееме со нив и да се прилагодиме на нив кора бубачки што ни ги уништува шумите и шумските пожари, ерозијата се оддалечи и огромни количества материјал завршуваат во реките. предизвици“, предупредува Драгиќевиќ.

Токму поради поплавите и непредвидливоста што ја носат климатските промени, голем дел од населението и локалното население се иселиле и престанале да се занимаваат со традиционални работи како што е риболовот. Среќко Газивода од селото Врањина, рибарско село во околината на Скадарското Езеро, вели дека егзистенцијата на повеќето жители е загрозена, бидејќи наглото растење на езерото им ја уништува опремата, но се повеќе и куќите кои се напуштаат.

Скопје се сеќава кога пред осум години, невремето предизвика поплави во кои загинаа 22 лица, а материјалната штета беше огромна. Попладнето на 6 август 2016, скопскиот регион беше погоден од обилни врнежи од дожд и силен ветер. Загинатите во невремето беа во реоните на селата Сингелиќ, Стајковци, Смилковци и Арачиново.

Во текот на 24 часа на 6 август 2016 во Скопје наврнаа 92,9 литри на метар квадратен, а во текот на првите два часа од почетокот на невремето имаше повеќе од 800 громови.

Невремето и поројот од вода откорна дрвја, а домовите останаа без електрична енергија. Околу илјада граѓани беа евакуирани во текот на ноќта на 6 август. Управата за хидрометеоролошки работи во извештаите по невремето информираше дека на Зајчев рид – главната метеоролошка станица во Скопје, бил забележан рекорден интензитет за петчасовни врнежи од 84,5 милиметри.

„Своевиден метеоролошки феномен кој опстојувал неколку часа со континуирано регенерирање и формирање олујни жаришта, иако според патеката на движење прогнозата покажувала дека треба да помине во краток рок. Рекордниот интензитет на невремето што ја зафати Скопската котлина е со веројатност на појавување од 0,1 отсто или еднаш во илјада години“, го објасни тогаш УХМР невремето што ја погоди Скопската котлина.

Светот го преживеа најтоплото лето

Летото 2024 ги собори сите топлински рекорди по што е прогласено за најтоплото лето во историјата откако е почнато мерењето.

„Новите податоци го потврдуваат она што луѓето веќе го чувствуваат. Климатскиот мониторинг на Европската унија покажува дека ова лето, 2024, било најтоплото од почетокот на мерењето“, заклучуваат од Европската служба за климатски промени Коперник.

„Не е изненадувачки што го гледаме овој врел бран и екстремни температури, ќе гледаме и понатаму вакви високи температури. Многу фактори одат нагоре  надолу, но температурата константно оди нагоре“, вели Карло Буонтемпо Дирекрот на „Коперник“.

Клучни двигатели на климатската миграција

Клучните двигатели на климатската миграција во Албанија вклучуваат деградација на животната средина, економска нестабилност и недостаток на подготвеност на владата. Деградацијата на животната средина, особено од поплавите и сушата, ја поткопува земјоделската продуктивност, која е од витално значење за руралната егзистенција. Извештаите покажаа дека земјоделците во регионот на Фиер значително се намалуваат приносите поради нестабилните временски услови. Дополнително, економската нестабилност влошена од климатските влијанија доведува до губење на работни места и намалени приходи, што ги поттикнува семејствата да мигрираат во урбаните области во потрага по подобри можности.

Отсуството на сеопфатни стратегии за климатска адаптација во националните политики дополнително ја влошува ситуацијата, оставајќи ги ранливите популации без соодветна поддршка за да се прилагодат на тековните промени.

Освен што водата е повлечена, во следните години може да се очекува и зголемување на температурата на водата што повторно влијае на флуктуацијата на нивото на водата на езерото.

Метеорологот Душан Павиќевиќ во Црна Гора забележува дека во последните години често се случува годишното количество на врнежи да има само за неколку дена. Според некои прогнози, сепак, температурата може да биде поголем проблем во наредниот период.

„Според сценариото А1Б (средно-лошо сценарио), во Црна Гора се очекуваат малку поголеми промени во следните десет години кога станува збор за температурата, отколку кога станува збор за годишните количини на врнежи. Сепак, се предвидува дека овие годишни количини врнежите ќе се реализираат за време на помал број врнежи. Може да се претпостави дека ќе се зголеми и температурата на водата во Скадарското Езеро влијаат на флуктуацијата на нивото на водата на езерото“, вели Павиќевиќ.

За тој феномен кој е многу присутен недоволно се говори во Црна Гора и меѓу оние кои носат одлуки и меѓу граѓаните, а Црна Гора и тоа како е подложна  на влијанието на климатските миграции, се надоврзува Ивана Војиновиќ од црногорскиот Центар за климатски промени. Таа посочува дека државата е подложна на сите видови климатски хазарди – опасни климатски случувања кои за жал ги присилуваат луѓето од различни места или региони да ги напуштаат своите места на престојување во потрага за да најдат подобри услови за живот. Особено тука го посочува крајбрежјето, кое е клучна стопанска гранка за Црна Гора.

Парискиот договор бара сите земји да бидат дел од глобалните напори за постигнување на целта за ограничување на глобалното зголемување на температурата за 1,5-2ºС. Ова бара да се достигнат глобалните нула нето-емисии на стакленички гасови до средината на 21-от век. Како кандидат за членство во Европската унија, Македонија е должна да ја транспонира правната рамка на ЕУ во нејзиниот национален правен систем, имено, рамката за клима и енергија во 2030 година и долгорочната стратегија за 2050

година и Европскиот зелен договор. Оваа стратегија го дефинира придонесот на Македонија кон глобалните напори, преку патот кон зелен, ниско јаглероден и климатски отпорен развој, заснован на најдобрите достапни информации и во контекст на пристапувањето на земјата во ЕУ .

За активистот Горјан Јовановски, историски следено, ситуацијата станува сè полоша. Тој потенцира дека ние уште годинава сме ја промашиле милениумската цел од Парискиот договор да се држиме на една глобална температура не повеќе од 1,5 степени од пред индустриската ера.

 „Доколку сакаме да имаме барем малку увид во тоа како ќе изгледа иднината со ваквите температурни разлики, колку лошо може тоа да стане, мора да се користат модели на вештачка интелигенција. Модели коишто предвидуваат во зависност од тоа колку стакленички гасови ние продолжуваме да испуштаме во атмосферата, од страна на фабриките, на автомобилите, буквално на нашето човечко дејствување на земјата и да видиме во најдобар случај, каде што магично ќе ги намалиме, иако сѐ уште никако да стигнеме до тој момент, кога во некој случај ќе продолжи нормален раст, или експоненцијален раст на тие стакленички гасови, врз база на тоа се креирани модели со помош на машинско учење, вештачка интелигенција кои што покажуваат колку по страшно ќе стане целото ова. А ние понатаму, како научници, како компјутерски инженери, работиме да ги претопиме тие податоци во колку бури ќе не очекуваат, колку суши ќе не очекуваат, колку поплави ќе не очекуваат. Целиот еко систем трпи врз база на овие температурни промени“, вели тој.

Решавањето на климатските промени бара збир на политики и мерки во широк спектар на сектори на политики, секој со прецизен придонес кон целокупното достигнување на националните климатски обврски. Затоа, од фундаментално значење е визијата и целите на оваа стратегија да бидат интегрирани во агендите на ресорните министерства и тие да навлезат во соодветните секторски политики, преку зајакната хоризонтална координација на политиките.

Климатските промени не се нешто што се појавува сега, некаде таму и друг треба да носи одлуки. Тие се случуваат постојано, сега со забрзан интензитет, затоа секоја држава мора сама да крои план како да си помогне.

Оваа содржина ја изработи Институтот за комуникациски студии.

Новинари: Катерина Топалова Дејановска, Александра Мудреша (Црна Гора), Арлис Аликај (Албанија)

Сниматели: Слаѓан Милошевски, Слаѓан Фатиќ

Монтажа: Мајда Бошњак Атанасовска

Фотографии: Арлис Аликај, Дарко Андоовски

Поврзани стории:

Климатски миграции: Преспа во трка со времето да ја зачува водата

Климатски миграции: Струмичко поле остана жедно

Повеќе од половина студенти во Македонија не веруваат дека човекот придонесува кон климатските промени

Најскапа е водата што не ја пиеме – поради застарениот систем губиме 63 отсто од водата