Кундинско езеро – вулкански бисер на Осоговијата

Кундинско езеро е мало природно езеро со вулканско потекло кое се наоѓа на околу 4 километри северозападно од градот Пробиштип, во подножјето на планината Плавица (меѓу локалното население позната и како Златица), која е краен западен огранок на Осоговскиот масив и е висока 1.297 метри. Своето име езерото го добило по селото Кундино, од кое е оддалечено околу 1.200 метри.

Проф.д-р. Ивица Милевски во публикацијата „Основни одлики на палеовулканскиот релјеф во западниот дел на Осоговскиот масив“ ја опишува планината Плавица како впечатлив палеовулкански центар. Нејзиниот врв, гледано од јужна страна, ја има типичната форма на вулканска купа, а во непосредна негова близина се распоредени повеќе помали, таканаречени паразитски купи, меѓу кои се формирале депресии кои предиспонирале создавање на неколку речни корита, како и на коритото на Кундинското езеро.
Целиот реон припаѓа на поширокото вулканско подрачје на Кратовско-Злетовската област, која е карактеристична по својот палеовулкански релјеф, а влегува и во состав на заштитениот предел Осоговски планини.
Сегашната форма на релјефот во ова подрачје датира уште од периодот на доцниот миоцен и раниот плеоцен (некаде пред околу 5,3 милиони години), а се создала по завршувањето на вулканска активност која траела повеќе од 20 милиони години.
До езерото се стигнува така што на три и пол километри од излезот од Пробиштип, на патот кој води кон Кратово, се скршнува десно и потоа по локален асфалтиран пат, долг нешто малку повеќе од 1 километар, се пристигнува во селото Кундино. Од селото до езерото се стигнува по половина час лесно пешачење по земјена патека долга околу 1,5 километри.
Кундинското езеро се наоѓа на надморска висина од 745 метри. Има карактеристична бубреговидна форма и кога е со полн водостој, должината му достигнува до 250 метри, широчината до 70 метри, а длабочината до 3 метри.
Езерото се полни исклучиво од атмосферски води, поточно од врнежи и со топење на снегот, па во текот на годината неговото ниво варира, а во одредени периоди комплетно пресушува. До седумдесетите години од минатиот век, кога тука е прокопан одводен канал, нивото на водата во езерото било многу поконстантно. Денес, покрај со испарување и понирање, големо количество вода се губи и преку овој канал, што значително влијае врз хидробиолошката стабилност на езерото.
Поради специфичната хидролошка динамика и непостојаност денес Кундинското езеро повеќе наликува на тресетиште со бујна вегетација од трска и шевар, отколку на вистинско планинско езеро.
Во минатото, жителите на околните села, трската која расте во езерото ја користеле за покривање куќи, трла, племни и други градби. Денес голем дел од трската е изгорена, веројатно за да се направи пристап до водата за реткиот добиток кој тука го напасуваат локалните жители.
Местото е атрактивно и за крупниот дивеч, од кој најмногу се застапени срните и дивите свињи, кои повремено се симнуваат од околните планини и тука пијат вода. Во минатото, кога водостојот бил повисок и постабилен, во езерото имало пијавици, а тоа било дом и на многу птици, меѓу кои доминирале шатки и чапји. Но, со намалување на количеството вода во езерото, растителниот и животинскиот фонд во голема мера е намален, а многу видови веќе не се дел од овој амбиент.
Површината и внатрешноста на Кундинското езеро се преплавени со зелени алги кои, во убав сончев ден, заедно со жолтилото на околните трски и синилото на водата и небото, му даваат на овој микролокалитет исклучителен колорит, а несекојдневниот пејсаж го претвораат во уникатно место кое на посетителите им дава чувство на несекојдневно доживување.
Пределот бил многу поубав во времињата кога селаните чувале повеќе стока и таму ја носеле на пасење, така што ливадите биле многу попитоми, со убава трева, а денес потегот е обраснат со трње и нискостеблеста вегетација.
Дури и во ваква состојба езерото претставува своевидна атракција, која зедно со околните ливади и несекојдневниот амбиент нуди можност овој локалитет да се претвори во излетничко место. Таква идеја постои веќе извесен период во општината Пробиштип, но како една од пречките за нејзино реализирање е тоа што самото езеро се наоѓа на посед кој е во приватна сопственост.

Оваа содржина ја изработи Институтот за комуникациски студии.

Извор: Ивица Милевски, Основни одлики на палеовулканскиот релјеф во западниот дел на Осоговскиот масив Билтен за физичка географија – Bulletin of Physical Geography, 2005

Фотографија и текст: Дарко Андоновски