Миколошката лабораторија при Институтот за биологија на Природно-математичкиот факултет во Скопје (УКИМ) е релативно нова научна институција која се занимава со истражување, колекционирање, одредување и проучување на габите во Македонија. Формирана е во 2000-та година, а нејзиното отворање означува почеток на систематското проучување на габите во нашата земја. До 2000-та година истражувањето на габите било спорадично, немало институционален пристап и се должело пред сè на работа на поедини истражувачи.

Со формирањето на Миколошката лабораторија се започнало со колекционирање и идентификација на миколошки материјал од страна на проф. д-р Митко Караделев и проф. д-р Катерина Русевска, како и од студентите на додипломски, магистерски и докторски студии. Благодарение на овие истражувања денес постои многу појасна слика за микодиверзитетот во Македонија, а пред сè за одредени области, како на пример Бистра, Водно, Долна Брегалница, Добра Вода, Јабланица, Кожуф, Маврово, Осоговски Планини, Огражден, Шар Планина и др.

Врз основа на дведецениските истражувања добиена е појасна претстава за габите во Македонија, а утврдено е присуство на околу 2.500 видови макромицети, односно габи кои формираат плодно тело и чие присуство може да се утврди без употреба на оптички инструменти за зголемување (претходно, по речиси еден век спорадични истражувања, биле познати само околу 550 видови). Со оглед на високото разнообразие на теренот, вегетацијата како и климатските услови во Македонија, а со примена на одредени формули базирани на постоечките сознанија, изградена е претпоставка дека бројот на различни видови габи во Македонија е околу 4.000, а можеби и повеќе.

Како дел од лабораторијата формирана е и единствена Национална збирка на габи, официјално регистрирана како Macedonian Collection of Fungi (MCF), во која се чуваат околу 20.000 примероци и која постојано се дополнува. Во неа се наоѓаат главно примероци од макромицети, не само од Македонија, туку и од други земји. Голем дел од овие материјали се собрани од студенти, во рамки на теренските истражувања или индивидуални проекти, како и од страна на Истражувачкото друштво на студенти биолози (ИДСБ) кои организираат редовни еднодневни и двонеделни теренски истражувања секоја година.

Најзначајните податоци за секој примерок се внесуваат во единствена база на податоци (MAK FUNGI), која брои околу 37.000 податоци, главно за габите од Македонија, но и од некои други држави. Дел од примероците (ретки и значајни видови, како и примероци од чести видови со добро зачувани плодни тела) се чуваат, а дел (чести видови или оние примероци кои не се репрезентативни) само се внесуваат како податок во базата.

Габата Вештеркино срце (Clathrus ruber) е една од ретките видови габи за која е интересно дека прв пат била откриена во периодот помеѓу 1924 и 1936 година по течението на р. Радика, во близина на манастирот св. Јован Бигорски и на Водно, а после тоа повторно е пронајдена на Водно дури во 2009 година, после речиси 70 години.

Значаен сегмент од работењето на Лабораторијата е и образовната компонента, во склоп на која покрај теоретската настава и лабораториските вежби, поради природата на областа се врши и теренска настава, со што студентите имаат можност директно на терен да се запознаат со различни видови габи, нивното забележување во природата, како и каде растат, начинот на собирање и чување, одредување/идентификација на габите на терен, запишување на потребните податоци за секој вид и слично.

Миколошката лабораторија, низ делокругот на своите редовни активности, има воспоставено комуникација со многу сродни научни институции од Европа и светот, што претставува можност за размена на искуства и сознанија, како и за соработка на заеднички проекти. Еден од проектите на лабораторијата кој произлезе од таквата соработка е и утврдувањето на таканаречената Национална црвена листа на габи, кои се многу ретки, загрозени или под закана од исчезнување, а за дел од нив се предлагаат и мерки во правец на нивно зачувување. Овие мерки главно се однесуваат на зачувување и заштита на одредени хабитати, односно микролокалитети во кои овие габи се среќаваат.

На професорите Караделев и Русевска, од пред три години им се приклучи и м-р Славица Тофиловска-Камишевска, која работи на групата подземни габи, а особено тартуфи. За жал, иако во Македонија постои речиси неограничен фронт за научна работа на полето на габите, вклучувањето на помлади кадри оди многу тешко. Нови вработувања нема, а не постои ниту соодветна стимулација за работа во оваа научна дисциплина, па со тоа и интересот кај студентите за некаков посериозен ангажман на ова поле е намален. Ако на сето тоа се додадат и минималните вложувања во соодветна опрема и материјали за работа, тогаш секој напредок и успех се сведува исклучиво на ентузијазмот, снаодливоста и силната желба кај луѓето од Лабораторијата.

Лабораторијата повеќе од 10 години работи и на областа на подземни габи, а особено тартуфи, при што е остварена значајна соработка со Институтот за шумарство од Словенија. Во насока на овие истражувања воспоставена е соработка со доста тартуфари од Македонија кои тука носат примероци и на тој начин се откриени многу нови видови за Македонија.

Еден од надворешните соработници на лабораторијата е Томе Јовановски, кој со истражување на светот на печурките се занимава речиси 30 години, а во последните десет соработува со Миколошката лабораторија. Во последните 3 години тој својата егзистенција ја остварува исклучиво со собирање тартуфи во природата, а на природата и се оддолжува на тој начин што, во рамките на своите познавања, помага во пронаоѓање нови видови. За 10 години, со својот ангажман ја збогати Националната колекција со педесетина видови габи, од кои десетина се подземни.

Томе покрај тоа што носи видови кои се значајни од комерцијален аспект, пронаоѓа и носи примероци од видови интересни од научен аспект, како на пример ретки или значајни габи, или пак видови од нови локалитети. Како вљубеник во микологијата несебично дава придонес не само со комплетни податоци за собраните прмероци, туку и со нивно соодветно научно фото-документирање, како и со неговиот огромен интерес не полето на идентификацијата на габите.

Стекнатото знаење и искуство во лабораторијата има за цел да биде пренесено на следните генерации. Научниците од Миколошката лабораторија во рамки на ПМФ, благодарение на остварената соработка со голем број миколози од научни институции во светот, со тимска работа за 20 години постигнаа исклучителни резултати од оваа област. Не е од занемарливо значење и тоа што научниците од лабораторијата се отворени за соработка и имаат инклузивен пристап кон сите оние кои можат да дадат дури и најминорен придонес во правец на збогатувањето на овој, слободно може да се каже, исклучително вреден трезор во кој се чуваат податоци, примероци но и стекнатото знаење на полето на изучување на габите од Македонија и од светот. Одржувањето и опремувањето, како и вработувањето на млади кадри треба да бидат основа за во иднина да може да се продолжи и зголеми успехот во оваа област кај нас.