Трпејца, некогаш мало рибарско село на источниот брег на Охридското езеро, веќе неколку децении не е само обична рурална населба во која населението својата егзистенција ја остварува низ земјоделство, сточарство или пак рибарство, туку спаѓа во редот на оние македонски села кои со својата специфика, убавина, природно и културно наследство претставуваат значајни точки на туристичката мапа на Македонија. Заради, преубавиот амбиент, несекојдневниот мир, чистата езерска вода, најубавиот залез на Сонцето, но и заради своето многувековно културно-историско наследство, Трпејца кон крајот на минатиот век прерасна во неизбежна дестинација за бројни домашни и странски посетители кои доаѓаат да го посетат охридското крајбрежје. Токму заради атрибутите на значајно туристичко место и заради големата фреквенција на посетители, особено во летните месеци, Трпејца, многу повеќе од некои други селски населби, претставува еден вид репрезент на природното и културно богатство на нашата земја, но во исто време и огледало на нашиот менталитет, нашите навики, начин на живот, односот кон средината во која општиме и односот кон околината што не опкружува.

Во ризницата на убавини кои природата ги создала на просторот на Трпејца и околината, свое посебно место има едно старото стебло на македонски даб, чија уникатност и вредност е препознаена уште во шеесеттите години од минатиот век, па од страна на тогашниот Национален институт за заштита на спомениците на културата, во 1967 година, ова дрво е прогласено за споменик на природата и ставено под заштита на државата. Овој впечатлив примерок на македонски даб, за кој се смета дека е најстар од својот вид во Македонија, се наоѓа на самиот влез во селото, веднаш под патот Охрид – Свети Наум, а над новото здание на црквата Свети Никола, кое во 2010 година е изградено врз темелите на старата црква.

Иако се наоѓа на територијата на Националниот парк „Галичица“, а и со решение бил заштитен како споменик на природата, евидентно е дека овој даб е заборавен од институциите задолжени за грижа за природното наследство на Македонија. Освен што може да се сретне во некои документи во кои таксативно се наведени природните реткости на нашата држава, за дабот во Трпејца ретко кој во надлежните институции знае дека воопшто постои и дека некогаш бил заштитен, а, патем речено, и по автоматизам би требало да го ужива истиот статус, согласно Законот за заштита на природата.

Наместо да вирее во уреден амбиент, означен и опишан со информативни табли, овој даб лежи заробен во купишта градежен отпад. За да иронијата биде совршена, токму нафрлените палети, ќерамиди и останат шут, колку и да го нагрдуваат околниот амбиент, му ја пружаат единствената заштита на ова вредно дрво, оневозможувајќи го пристапот до стеблото.

Македонскиот даб, кој под ова име е препознаен ширум светот, во научната таксономија е детерминиран како Quercus trojana (според античкиот град Троја во чија околина е првпат детерминиран) но и со синонимот Quercus macedonica (според тоа што најмногу е застапен на територијата на географска Македонија). Тој е еден од околу петстоте видови даб кои се среќаваат ширум светот. Ареалот на распространување му испрекинат, а се протега од Далмација на запад, преку Црна Гора, Србија, Албанија, Македонија, северозападна Грција до источна Бугарија. Го има и во северозападна и југозападна Анадолија во Турција, но и во југоисточна Италија, при што не е точно утврдено дали е таму проширен за време на претпоставената копнената поврзаност помеѓу Балканот и Апенинскиот полуостров во епохата на Миоценот или е таму пренесен од страна на грчките колонизатори, кои ова дрво, поради неговата извонредна цврстина, го употребувале за изградба на бродови.

Една од морфолошките карактеристики на овој даб е таа што кората, која е со сивкаста нијанса, почнува да пука уште во раните години на неговиот развој, а со текот на времето, жлебовите кои се создаваат стануваат сè подлабоки...

Листовите на Македонскиот даб се темнозелени, елипсовидни, плитко но остро назабени, се сушат во есен но остануваат на гранките се до наредната пролет, а паѓаат дури со пролистувањето и почетокот на новата вегетативна година. Плодовите на дабот – желадите, зреат во средината на октомври и претставуваат многу важна алка во екологијата на дабовите шуми, бидејќи претставуваат важен извор на храна за многу животински видови. Покрај верверицата (на која желадите ѝ се основна храна), глувците и некои други видови глодари, овие дабови плодови претставуваат важен извор на храна и за некои видови птици, како што се сојките, гулабите и некои патки и клукајдрвци. Интересен е фактот што желадите можат да достигнат и до 25% од вкупното количество храна на елените во зимскиот период, а со желади се хранат и дивите свињи и мечките.

За статусот на дабот во Трпејца како и за тоа колку е стар и значаен, многу малку знаат и самите трпејчани, особено оние помладите. Повозрасните пак, знаат дека најстариот даб во селото е токму тој над црквата и ќе кажат дека често се случува да забележат туристи, особенио странски, како го фотографираат и му се восхитуваат. Еден од повозрасните жители на селото е 77-годишниот Ристо Климовски, роден трпејчанец, чија професионалната кариера била и сè уште е поврзана токму со дрвата и шумите. Ристо, кој е дипломиран шумарски инженер со завршени постдипломски студии, целиот свој работен век го поминал на разни функции во шумските стопанства низ Македонија, а од 2016 е овластен судски вештак од областа на шумарството. Како голем вљубеник во шумите и дрвата, тој е еден од ретките кои на социјалните мрежи се обидува ја актуелизира вредноста на старото дабово дрво во Трпејца.

Според сеќавањата на Климовски, во минатото амбиентот околу дабот бил сосема поинаков, тука имало ливада со ниска трева, околината не била обрасната со грмушки и дрва, а селаните често се собирале под огромната сенка на вековниот даб. Интересен е и податокот кој тој го кажува дека на дел од ледината покрај дабот, во минатото имало гробишта на кои биле закопувани оние жители на селото, кои според црковните закони немале право да бидат погребани на селските гробишта. Остатоци од старите споменици можат да се забележат и денес.

Дабот во Трпејца, како репрезентативен примерок од видот Quercus macedonica, заслужува да се најде на листата на со закон заштитени природни реткости во Македонија, да се уреди амбиентот околу него, да се постават информативни табли и уште многу векови да биде атракција и гордост, наместо да биде срам - за Трпејца, за Охрид и за Македонија.